Wie geschiedenis weet te combineren met een maatschappelijke gedrevenheid, gedegen kennis van het verleden, een groot gevoel voor cultuur en een kleurrijke pen, die schrijft geschiedenis. Dat is de essentie van deze laudatio voor Bart Van Loo.

Bart Van Loo is een verteller pur sang. Hij verbindt historische gebeurtenissen, hoofdpersonen en anekdotes door de eeuwen heen. Maar bovenal verbindt hij mensen met een gedeeld verleden via zijn multimediale prestaties. In tijden waarin geschiedenis meer dan ooit relevant is, denk aan de politieke spanningen en onze twijfels over betrouwbare berichtgeving, krijgt zijn werk een bijzondere betekenis.

Bart stelt dat de meeste mensen na drie generaties uit het collectieve geheugen verdwijnen – behalve misschien Eddy Merckx. Zijn werk bewijst daarentegen dat verhalen de tand des tijds kunnen doorstaan. De jury benadrukt met haar keuze de tijdloze waarde van zijn oeuvre en zijn uitzonderlijke vermogen om geschiedenis tot leven te brengen.

Een vroege roeping

Jong geleerd, oud gedaan. De passie voor geschiedenis en cultuur zat er al vroeg in. Op twaalfjarige leeftijd sprong Bart Van Loo op zijn fiets om in lokale archieven de stamboom van zijn familie in kaart te brengen. Die nieuwsgierigheid naar het verleden groeide uit tot een levenslange fascinatie voor taal, cultuur en geschiedenis.

Zijn studie romaanse filologie steunt op drie pijlers: taal, cultuur en geschiedenis – niet toevallig de vaste ingrediënten van zijn werken. Toch beschouwt Bart zichzelf niet als historicus, maar als literator. Hij vindt dat geschiedenis geen dorre opsomming van feiten mag zijn, maar een verpakking verdient in een meeslepende vertelling.

Wie had kunnen vermoeden dat zijn beslissing in 2006 om fulltime schrijver te worden – als autodidact, naar eigen zeggen – zou uitmonden in zo’n indrukwekkend oeuvre? Van literaire beschouwingen over de Franse cultuur tot een inmiddels tweedelige geschiedenis van de Bourgondiërs. Bart bewandelde zijn eigen pad, gedreven door passie en vastberadenheid.

En dat is niet alleen het schrijvende pad. Bart Van Loo, geachte aanwezigen, is een acteur met natuurtalent: hij zingt, danst, declameert op vele podia en in tv-optredens. Ik heb zelf mogen constateren dat hij zijn publiek één uur en veertig minuten ademloos vasthoudt. Onze laureaat van dit jaar is een authentieke conferencier. Zijn clips op YouTube en elders kunnen u verleiden tot een dagje ‘marathon’ kijken.

Het Van Loo-effect

Zijn inspanningen zijn niet onopgemerkt gebleven. In de Nederlandstalige pers bulkt het van de interviews en lovende recensies. Het Belgische Knack spreekt over het ‘Van Loo effect’. Buitenlandse kranten zijn al even enthousiast: The Times noemt zijn werk ‘fascinerend van begin tot eind’, en de Neue Zürcher Zeitung vindt het ‘ronduit meeslepend’.

Meer dan 400.000 exemplaren van De Bourgondiërs vonden hun weg naar lezers bij ons en in vele buitenlanden.

Welke zijn de sleutels tot zijn succes?

Wat maakt Bart Van Loo zo bijzonder? Hoe weet hij een breed publiek te boeien met gedetailleerde en kennisrijke verhalen?

1. Zijn aanstekelijke enthousiasme

Wie hem ooit in een talkshow zag, weet het: Bart kan nauwelijks blijven zitten van enthousiasme. Hij vertelt, citeert uit eigen werk en declameert plots de mooiste teksten – vaak met muziek erbij. Hij wil u meenemen en – sterker - waarom zou u het niet onmiddellijk met hem eens zijn? Een jurylid opperde dat wanneer Bart Van Loo onze schoolmeester zou zijn, we wellicht geen leescrisis zouden kennen. Misschien doelt hij op zichzelf wanneer hij Honoré de Balzac citeert: ‘Een mens is pas echt een mens te noemen als hij een hartstocht bezit. Een onberispelijk mens is een wanstaltig wezen, een embryonale engel aan wie geen vleugels zijn gegroeid’. Zijn lezingen en optredens zijn geen droge colleges. Of hij nu over de Bourgondische hertogen spreekt of over het Franse chanson, zijn passie is besmettelijk. Tot ver in onze provincies en ook tot diep in de Franstalige Belgische gemeenschap. Enthousiasme helpt maar is zeker niet voldoende. Er moeten nog andere geheimen zijn om zijn succes te verklaren.

2. Zijn doorzettingsvermogen

Bart houdt vast, hij zet door. Hij onderzoekt, reist en luistert. In Parijs Retour neemt hij ons mee naar de literaire plekken van de stad, doorspekt hij zijn relaas met anekdotes en persoonlijke reflecties. In Chanson toont hij hoe de evolutie van het Franse chanson de tijdsgeest weerspiegelt. Hij draagt bij aan de overvloed aan boeken over Napoleon, maar weet zich toch te onderscheiden. Eén iemand die een hele cultuur in kaart kan brengen. En dan komt de uitdaging van de Bourgondiërs op zijn pad – in de Franse uitgave is niet voor ‘Les bourgignons gekozen als titel, maar voor Les Téméraires. (Zoals bij Karel de Stoute, die in het Frans ‘Charles le Téméraire’ heet.) Voetsporen volgen is zijn geliefkoosde methode. Zijn onuitputtenlijke nieuwsgierigheid resulteert in een ‘mer à boire’ aan verhalen. Ook zijn carrière als schrijver begon als een avontuur. Met een dunne portemonnee, maar met een onwankelbaar geloof in zijn roeping. Bart est aussi un téméraire par excellence.

3. Zijn unieke aanpak

Bart documenteert zich academisch, maar schrijft als een romancier. Hij combineert wetenschappelijke precisie met literaire vertelkunst. Hij betrekt vele bronnen en gesprekken bij zijn onderzoek maar maakt het ‘groepswerk’ af aan één schrijftafel, de zijne. Geschiedenis en entertainment gaan bij hem hand in hand, zonder ooit simplistisch of populistisch te worden. En zijn verhaal is overgoten met zijn temperament.

4. Zijn gevoel voor de tijdgeest

Zijn werk gaat over het verleden, maar sluit naadloos aan bij hedendaagse vragen. L’histoire se répète, en daarom kijken we graag achterom. Waar komen we vandaan? Wat bindt ons? Wat kunnen we leren? In De Morgen beweerde hij: ‘We mogen trots zijn op ons verleden. Dat is niet kneuterig. En het is ook niet nationalistisch.’ Geschiedenis mag geen politiek instrument worden. Daar distantieert onze laureaat zich nadrukkelijk van.

5. Zijn meeslepende stijl

Een 5e pijler van zijn succes is zijn stijl. Wie een boek van Bart Van Loo oppakt, legt het niet zomaar weg. Zijn verhalen boeien de lezer, op welke pagina men ook begint. Hij opereert altijd bewust binnen de driehoek onderwerp, auteur en lezer. Oorlog, cultuur, diplomatie, economische innovatie – het zijn thema’s van gisteren én vandaag waarvoor mensen hem ademloos lezen én beluisteren.

6. Zijn eruditie

Zijn kennis is onuitputtelijk, zowel waar het de grote lijnen van de historie betreft als de details. En hij schuwt de ‘weetjes’ niet. Hij vertelt dat we het gewoon zijn oesters te eten in de 8 maanden met een ‘R’ – huitRe – maar legt meteen uit dat dit een regel was uit de tijd van Lodewijk XIV om overbevissing te voorkomen. In de ‘Chanson Illustrée’ leest u over de paralellen tussen de Franse geschiedenis en de Franse chanson. Deze beperken zich niet tot de nationale grenzen. We lezen dat George Moustaki uit Egypte komt en Charles Aznavour de zoon is van een Armeense immigrant. Wist u dat Wim Sonneveld de basis leverde voor een lied van Jean Ferrat? Of dat Vader Abraham een nummer schreef dat Joe Dassin beroemd maakte? Zijn stijl is wervelend, levendig, bezielend en doorspekt met natuurlijke humor. Tijdens een tv-optreden gaf Bart Van Loo een oneliner voor bij het Valentijn diner: ‘Mijn drang naar liefde is jaloers op mijn mond.’ Van Loo wil ook graag onze perceptie sturen. Zo wijst hij erop dat de Nederlandse geschiedenis niet alleen om Holland draait. Breda speelde een belangrijke rol in de aanwezigheid van Willem van Oranje in onze geschiedenis. En onze schilderkust begon niet in Haarlem of Amsterdam maar in Gelre. Een sobere straat in Haarlem vernoemd naar Claus Sluter doet niet vermoeden dat wij hier te maken hebben met de Michelangelo van de 14e eeuw, weliswaar van albast en niet van marmer. Van Loo wijst ons de weg naar onbekende maar belangrijke historische personen.

7. Een communicator hors catégorie

Bart Van Loo is een bruggenbouwer tussen wetenschap en publiek. Hij schuwt daarbij geen enkel medium: theaterstukken, televisie, radio-optredens en podcasts zorgen voor een brede ontsluiting van zijn werk. Zijn podcast op de VRT werd al miljoenen keer beluisterd. Zijn podcasts zijn verslavend. Hij ontving van EMI een gouden plaat voor zijn CD met de parels van Franse chansons. Zijn theaterlezingen trekken volle zalen, waar hij met flair en humor zijn publiek meeneemt op een historische reis. Zijn optredens in De Laatste Show of De Wereld Draait Door heb ik verslonden als een binge-watcher. Zijn communicatietalent, zijn spontane reacties – ze zijn magisch.

8. Een poging om dat alles samen te vatten: Bart Van Loo is een tijdreiziger met een missie

Op de achterflap van zijn recentste boek Stoute schoenen staat: ‘Een nooit ondernomen tijdreis.’ Bart is onze tijdsreiziger. Een romantische ‘compagnon de route’. Hij geeft ons een ‘kijkdoos’ op het verleden. Zijn boeken laten het verleden echter niet alleen zien, maar maken het tastbaar. Je kan het aanraken, zegt hij zelf. Het is ook een bewustwording dat we de absolute waarheid nooit kunnen achterhalen. Zijn verhalen zijn een liefdesverklaring aan geschiedenis, Franse cultuur, literatuur en poëzie. Als onze begaafdste tijdsreiziger heeft Bart een missie die hij weet waar te maken: zijn hartstocht delen met anderen. Het gezegde luidt: C’est le ton qui fait la musique. Ik hoop dat we nog vele jaren mogen genieten van Barts creativiteit: ‘son ton fera notre musique’.

Geachte aanwezigen, familie en vrienden van Bart, en natuurlijk Bart zelf, ik dank u voor uw aandacht en feliciteer tot slot namens de Academie onze laureaat met zijn toekenning van de Gouden Ganzenveer 2025.

Duco Sickinghe, lid Academie De Gouden Ganzenveer

2 april 2025